De Lierse torenzanger Frans Boschmans (1891-1976)

In het interbellum van de vorige eeuw was het een nieuwigheid om beiaardconcerten te organiseren samen met een torenzanger, een man met een krachtige en dragende stem die – zonder geluidsversterking! – vanaf een torengaanderij liederen bracht, begeleid of afgewisseld met beiaardspel.

Over torenzingen in Vlaanderen en Lier

Volgens De Standaard van 6 september 1922¹ werd de traditie van het torenzingen te Antwerpen op initiatief van M. Brees begonnen. Deze heer Brees was wellicht Gustaaf Brees, die toen stadsbeiaardier van Antwerpen was, of zijn zoon Antoon. De eerste vermelding van een beiaardconcert met zang en jachthoorns vonden we terug in de Gazet van Antwerpen van 22 september 1921.² Het concert werd georganiseerd door Club Telegraphic te Antwerpen om de 75e verjaaring te vieren van het lanceeren van het eerste telegram. ‍

In de jaren 1920-1930 vonden over heel Vlaanderen torenconcerten met zang plaats. In sommige steden gebeurde dit sporadisch, voor speciale gelegenheden. Zo was er tijdens de Wetenschappelijke Vlaamsche Congressen te Aalst een beiaardkoncert met zang op 9 augustus 1924.³ In andere steden werden deze concerten regelmatig georganiseerd. Zo waren er in Turnhout vanaf 1 juni 1924⁴ tot juni 1928⁵ jaarlijkse zomerconcerten met zang, gezongen door Frans Haldermans en begeleid door de stadsbeiaardier Emiel Constant Verrees. De Mechelse torenzanger Verlini was zelfs tot in het buitenland bekend.⁶

Het vroegste spoor van een torenzanger in Lier vonden we terug in de publicatie over 75 jaar Stedelijke Muziekonderricht te Lier 1922-1997:⁷

Indrukwekkend waren de Guldensporenvieringen van 1922 en 1923: een honderdkoppig koor, begeleid door koper en beiaard vanop de Sint-Gummarustoren. Het koor stond opgesteld op de klokkenzolder, waar ook de beiaardkabine stond. De koperblazers stonden buiten op de hoge gaanderij en op de laagste gaanderij stond een torenzanger, naar verluidt een man met een formidabele stem. Louis Zimmer stond in voor de telefonische communicatie tussen de verschillende verdiepingen. Alles gebeurde zonder geluidsversterking.

In De Schelde van 13 juli 1922⁸ lezen we: De machtige solostem van Bossmans klaroent over de stad in “Ons Vaderland”, van Bockx. Deze Bossmans is naar alle waarschijnlijkheid de Lierse torenzanger Frans Boschmans. In krantenarchieven vonden we vermelding van nog twee torenzangers die in Lier optraden. De Brugse bariton Lieven Calmijn zong ter gelegenheid van Sint-Gummaruskermis op 12 oktober 1924,⁹ de Vaderlandsche feesten op 20 juli 1925¹⁰ en de 21 juliviering in 1926.¹¹ De Mechelse zanger Frans Brenders zong ter gelegenheid van de Guldensporen-feesten op 11 juli 1926.¹²      

Voor zover we weten, was Frans Boschmans de enige Lierse torenzanger. Hij trad op ter gelegenheid van kermissen, inhuldigingen en feestdagen. Tot voor kort was weinig bekend over deze Lierse torenzanger, tot Bart Sels, achterkleinzoon van Boschmans, meer informatie zocht over zijn overgrootvader. Naar aanleiding van deze vraag werd aan de hand van familieherinneringen, archiefdocumenten en krantenartikels een biografie gereconstrueerd van Frans Boschmans.

Enkele genealogische gegevens

Franciscus, gezegd Frans, Boschmans werd geboren in Lier op 9 juni 1891 als zoon van Carolus (Karel) Boschmans (Lier, 1848-1917), een schrijnwerker, en Maria Theresia Van de Weyer (Tessenderlo, 1851-Lier, 1943). Hun gezin zou zeven kinderen tellen: drie dochters en vier zonen, allen geboren in Lier tussen 1875 en 1895. In 1900 woonde het gezin in Lier op het adres Berlaarsesteenweg 13.¹³

Frans werd steenkapper/steenhouwer, net zoals zijn oudere broer Josephus (Jozef) Boschmans (1889-Lier, 1958), die later de vader zou worden van de bekende Lierse beeldhouwer René Boschmans (1913-1996).¹⁴ Waar beide broers hun opleiding als steenkapper hadden gekregen, is onbekend. Feit is dat Frans later veel opdrachten uitvoerde aan kloosters en kerken waarvoor hij ook heiligenbeelden beeldhouwde.

Frans Boschmans huwde in Lier op 11 juli 1912 met Maria Josephina Smits (Lier, 1891-Duffel, 1961), een naaister, dochter van Jacobus Smits en Marie Torfs, borduurster. Hun gezin zou verschillende kinderen tellen. Hun eerste kind was een dochtertje, Anna Maria, geboren op 6 april 1913. Kort nadien brak de Eerste Wereldoorlog uit. Frans vluchtte met zijn gezin naar Nederland en kwam terecht in Uden in het Vluchtoord. Daar werden op 3 augustus 1915 Frederik Silvinus Petrus en op 16 april 1918 Isabella Mathieu Hubertine geboren. Uit het registratiedossier van Vluchtoord Uden blijkt dat Frans met zijn echtgenote en hun drie kinderen naar België terugkeerde op 6 februari 1919.¹⁵ Terug in Lier werd op 19 november 1921 hun dochtertje Elisa Theresia geboren op het adres Sint-Annastraat 13. Het meisje overleed het jaar nadien op 27 oktober. Frans vestigde zich ten slotte op het Lierse begijnhof, Oud Kerkhof 2. De jongste zoon van Frans en Maria was Jef Boschmans (Lier 1929-2003), die ontegensprekelijk het artistieke talent van zijn vader had meegekregen.¹⁶

Frans Boschmans overleed in Lier in 1976. Hij werd 85 jaar oud.

Muzikaal getalenteerd

Frans Boschmans moet muzikaal talent gehad hebben. Als bariton was hij verbonden aan een operette-gezelschap dat samenkwam in De Valk aan de Lierse Grote Markt.¹⁷ Daarnaast speelde hij bombardon in een Lierse harmonie.¹⁸ Zijn echtgenote was niet echt blij wanneer hij thuis hiermee repeteerde.

Frans Boschmans was ook Liers torenzanger, die zeker vanaf 1922 tot in 1932 vaak heeft opgetreden, ook buiten Lier. Dat hij een krachtige, verdragende stem moet gehad hebben, is duidelijk. Tijdens beiaard-concerten waarbij hij optrad, luisterde volgens de overlevering het publiek vanaf de Molenberg waar de voormalige Pettendonkmolen had gestaan aan de huidige Molenstraat en Pettendonk. Ook schreef Toon Nauwelaerts, stadsbeiaardier van Brugge, in 1927 Aan den heer Jules Van Hoof schepen te Lier dat het schijnt dat Bosmans te Lier ook een kloeke stem heeft.¹⁹

Torenzanger

Uit archief van regionale en lokale pers uit de periode van 1926 tot in 1932 konden verschillende artikels opgediept worden over beiaardconcerten waarbij Frans Boschmans als torenzanger optrad. Dat was samen met Frans Chauvaux (1888-1970), stadsbeiaardier van Lier.²⁰  

We vernemen ook dat hij als torenzanger zeker viermaal optrad op het Kiel (Antwerpen) samen met John Gebruers (1898-1978), (ere)beiaardier van de Sint-Catharinakerk op het Kiel en organist van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Antwerpen.²¹‍

Meteen krijgen we een inkijk in het liederenrepertoire dat Frans Boschmans bracht en dat evident een weerspiegeling was van de cultuurbeleving en de tijdgeest van toen. We overlopen chronologisch zijn optredens waaraan de pers aandacht schonk en waarvan we vermeldingen vonden in het Stadsarchief van Lier.²²‍

1. 1922 – 13 juli: In De Schelde en Het Laatste Nieuws stond een verslag van de tweede Dag der Spoorviering (11 juli). Een koor zong vanuit de toren Het Lied der Vlamingen (Peter Benoit), Ons Vaderland (Jan Blockx), Daar is maar een land (Jef Van Hoof), Vlaanderen (Frans Boogaerts), Wij willen Vlaanderen houden (Arnold Spoel), Sporenlied (Frans Boogaerts) en de Vlaamsche Leeuw (Karel Miry). Het Laatste Nieuws schreef: Bosmans (sic) treedt op als solist in “Ons Vaderland” van Blockx. Zijn majestueuze stem galmt over de stad als een strijdklaroen.²³‍
2. 1926 – 16 oktober: In Gazet Antwerpen (GvA) werd het Torenconcert aangekondigd van zondag 17 oktober 1926, aanvang om 18.00 uur. Frans Chauvaux bracht onder andere de Rubensmarsch van Benoit en een Serenade van Schubert en wisselde af met Frans Boschmans die als torenzanger de volgende liederen bracht: O Belgenland, wil verrijzen (Theo Dronchat), Vlaanderen (Renaat Veremans), Aan U alleen (Emiel Hullebroeck) en Scheldezang (Frans Boogaerts). Het concert werd ook aangekondigd op een affiche van de Sint-Gummaruskermis en in een brief van de stad naar beiaardier Chauvaux.²⁴
3. 1927 – 14 juni: aankondiging in GvA van de plechtige onthulling op zondag 26 juni van het monument dat werd opgericht voor de Lierenaren voor het vaderland gestorven tijdens de Eerste Wereldoorlog. Enkel het lied O Belgenland, wil nu verrijzen! zou Frans Boschmans brengen met begeleiding van beiaardspel door Frans Chauvaux. In de aankondiging van 25 juni kwam er een lied bij: De Schelde (Karel Mestdagh/Theodoor Sevens).²⁵
4. 1927 – 9 juli: in GvA en De Nieuwe Gazet²⁶ werden twee grote kunstconcerten op den toren door de stadsbeiaardier Chauvaux en torenzanger Boschmans aangekondigd. Deze vonden plaats ter gelegenheid van de Vaderlandsche feesten op zondag 10 juli en donderdag 21 juli. Over dat eerste concert schreef Het Laatste Nieuws op 12 juli: De flinke torenzanger de h. Boschmans liet zijn verdragende, warme baritonstem weelderig weergalmen en oogstte vooral veel bijval met het heerlijke “Vlaanderen” door Boogaerts. Tot slot weerklonken het Vaderlansch lied en De Vlaamsche Leeuw, terwijl de toren prachtig werd verlicht en een mooi uitzicht bood.²⁷ Het concert op 21 juli kon volgens GvA en De Nieuwe Gazet van 6 augustus ten gevolge van het slecht weder [...] niet plaats hebben. Daarom werd het verdaagd tot 15 augustus.²⁸ Beide concerten werden ook aangekondigd op een affiche van de Vaderlandsche Feesten.²⁹
5. 1928 – 13 oktober: in De Nieuwe Gazet werd een beiaardconcert, door den stadsbeiaardier, met uitvoering van liederen door den heer Boschmans, torenzanger op 14 oktober om 19.00 u. aangekondigd. Het concert staat ook vermeld in Het Handelsblad van 14 oktober en in een brief van de stad naar Louis Zimmer, Torentoezichter en Reguleerder van Stadsuurwerken.³⁰
6. 1929 – 2 juni: aankondiging in Ons Lier van het Beiaardconcert met zang door Mr. Frans Boschmans op zondag 9 juni om 21.00 u. Dezelfde aankondiging in de editie van zondag 9 juni.³¹
7. 1929 – 7 juli: aankondiging in Ons Lier van de Vaderlandsche feesten van 11 tot 21 juli met op woensdag 10 juli om 21.00 uur Beiaardconcert met zanguitvoeringen door den heer Boschmans, torenzanger. Het concert werd ook aangekondigd op een affiche van de Vaderlandsche Feesten.³²
8. 1929 – 11 augustus: in Ons Lier het programma van het prachtig beiaardconcert met zang door den stadsbeiaardier Frans Chovaux (sic) en den heer Frans Boschmans, torenzanger, op Donderdag 15 Augustus. Negen composities werden gebracht, afwisselend door de stadsbeiaardier en door de zanger. Chauvaux bracht onder andere een Preludium (Staf Nees) en het Ave Maria (Jef Denyn). Het repertoire van Frans Boschmans: Kruis in Vlaanderen, Ave Maria (Charles Gounod), Hemelhuis (Emiel Hullebroeck) en Le credo du paysan (Gustave Goublier).³³
9. 1930 – 30 juni: in een uitgebreide en gedetailleerde bijdrage in GvA onder de titel De Eeuwfeesten te Lier – Schooloptocht – Onthulling van Zimmers Jubelklok, werd een overzicht gegeven van alle feestelijkheden, optochten en toespraken die met het eeuwfeest van het land gepaard gingen. De viering van zondag 29 juni 1930 werd besloten met een lunch op het stadhuis waarbij intussen Toon Nauwelaerts³⁴ een beiaardconcert gaf, gevolgd door uitvoeringen van torenzang door heer F. Boschmans, met beiaardbegeleiding door den stadsbeiaardier Fr. Chauvaux. ‘s Avonds werd de Zimmertoren door schijnwerpers in gloed gezet en een betooverend beeld vertoonde zich alsdan voor de toeschouwers, die tot middernacht toe als een begankenis hielden naar de Wilsonplein, en lucht gaven aan hun Liersche fierheid.
   Het eeuwfeest in Lier werd aangekondigd met affiches waarop uitgebreid het programma van de festiviteiten werd aangekondigd. De tekening van de Zimmertoren was van de hand van Felix Timmermans. De inhuldiging van de Cornelius-toren met onder andere de uitvoering van de cantate Onze Torens op tekst van Karel De Winter en getoondicht door Frans Boogaerts, bestuurder van de Stedelijke Muziekschool van Lier, alsook het beiaardconcert door Frans Chauvaux met medewerking van den bekenden baryton Frans Boschmans, werd gepubliceerd in Het Nieuwsblad van Gheel op zaterdag 29 juni 1930.³⁵
10. 1931 – 18 juli: aankondiging in GvA voor een Buitengewoon beiaardconcert op den Beiaard van Ste Catharina Toren (Kiel) door beiaardier John Gebruers en met medewerking van Torenzanger heer Frans Boschmans, baryton, uit Lier op dinsdag 21 juli 1931 om 20.30 uur. Dit concert werd opnieuw aangekondigd in GvA op 20 juli. Hierin vernemen we dat beiaardier John Gebruers de medewerking zou krijgen van den alom gekenden torenzanger uit Lier, den heer Frans Boschmans. Het programma bestond uit volksliederen. Het geheel zal worden opgeluisterd met Thebaanse trompetten. De aankondiging besloot met: Het publiek wordt verzocht tijdens de uitvoering der verschillende nummers, de stilte te willen bewaren.³⁶
11. 1931 – 27 juli: aankondiging in GvA van het torenconcert, dezelfde dag om 20.30 uur, een prachtig beiaardconcert met zang, door onzen stadsbeiaardier heer Frans Chauvaux, met medewerking van onzen Lierschen torenzanger heer Frans Boschmans.³⁷‍
12. 1931 – 5 september: in GvA de aankondiging van het beiaardconcert ter gelegenheid van de Onze-Lieve-Vrouwfeesten in Lier op zondag 6 september om 20.00 uur door den stadsbeiaardier Fr. Chauvaux en den torenzanger Frans Boschmans. Ook het programma werd opgenomen waarbij de torenzanger het Ave Maria (Charles Gounod) bracht, O Maagd zoo rein en O Kruise den Vlaming.³⁸‍
13. 1931 - 13 september: Het Handelsblad kondigde een torenconcert aan ter gelegenheid van de Septemberfeesten in het Kiel, op 14 september om 20.30 uur, georganiseerd door den Bond der Belanghebbenden der 9e wijk. Het concert werd gespeeld door onzen sympathieken beiaardier John Gebruers, met medewerking van den alom gekenden Lierschen torenzanger Frans Boschmans die een drietal liederen van op den toren zal ten gehoore brengen. Het concert werd ook aangekondigd in De Nieuwe Gazet van 14 september. Diezelfde krant schreef op 15 september een verslag van het concert: Talrijke belangstellenden waren toegekomen, om naar de mooie volksliederen te luisteren, die in zilverheldere tonen uit den toren neerdruppelden. Het concert omvatte drie deelen, ieder ingezet met trompetgeschal, en ieder ook een lied bevattende, dat door den heer Frans Boschmans van Lier met volle warme stem over de toehoorders uitgegalmd werd. De journalist schreef echter ook over het verkeer: Het is spijt, dat voor beiaardconcerten op het Kiel, en vooral als het zulk mooi concert is als Maandagavond, er geen bijzondere maatregelen genomen worden, om het verkeer op den Bernardschen steenweg stiller te doen gebeuren.³⁹‍
14. 1932 – 31 augustus: in GvA de aankondiging van de Septemberfeesten op het Kiel ingericht door de Bond der Belanghebbenden, 9de wijk. Op donderdag 1 september om 21.00 uur werd een groot torenconcert gepland op de beiaard van de Sint-Catharinatoren, opgeluisterd door trompetgeschal. John Gebruers bespeelde de beiaard die medewerking kreeg door den heer Frans Boschmans alom gekend torenzanger uit Lier.⁴⁰

Nadien ontbreekt ieder spoor in de pers van een of ander optreden door Frans Boschmans als torenzanger. Hij zou stilaan hiermee opgehouden hebben omdat het geluid van voorbijrijdende auto’s te storend werd. Het “torenzingen” geraakte uit de mode. Het werd vergeten. Op 8 augustus 1938⁴¹ vinden we de laatste vermelding van torenzingen in Lier, ditmaal door H. Bennen uit Vremde, met de medewerking van het gemengd koor van Bouchout, onder leiding van den heer L. Doms.

In 1977 was de restauratie van de Lierse beiaard in de Sint-Gommarustoren voltooid en werd hij feestelijk ingespeeld door Gaston van den Bergh (1924-1994), Hendrik (sic, Herman) Beenen (1911-2004), Piet van den Broek (1916-2008) en Gustaaf van der Weyden (1920-2004). In een uitgebreid artikel hierover in Gazet van Antwerpen van 28 oktober dat jaar, noteerde een journalist: We hoorden verhalen over een torenzanger die tot de jaren dertig liederen zong vanop het eerste verdiep van de toren met begeleiding van de beiaard.⁴² Wist men toen niet meer wie die torenzanger was?

Torenzingen in het 21e-eeuwse Lier

Tijdens de coronaperiode werd door stadsbeiaardier Koen Van Assche een nieuwe Lierse traditie van torenzingen gestart, met geluidsversterking vanuit de beiaardcabine. Dit gebeurde zonder kennis van de onversterkte torenconcerten uit het interbellum. Tijdens de zomerconcerten wordt nog regelmatig een zanger uitgenodigd om samen met de beiaard op te treden.

Op autovrije zondag, 21 september 2025, organiseert het LGG opnieuw een onversterkt torenconcert. Met dit concert en artikel willen we Frans Boschmans, steenkapper, muzikant, zanger en in de jaren 1920-1930 een succesvol en bekend torenzanger van Lier opnieuw voor het voetlicht brengen.

Lees hier alles over het concert 'Torenzang herleeft' van 21 september 2025.

‍